Die stryd duur voort en so die diefstal, korrupsie en moord! Dit was 1994 se bepalende uitslag toe die beginsel vervang is en die “poorte”oopgegooi is en reg en geregtigheid weggegooi is! Die AVP het kennis geneem van die voortsetting van die onomkeerbare herverdeling van rykdom! Let wel! Nie na al die “verontregte agtergeblewenes” nie, maar slegs na die enkele bevoordeeldes in posisies van outoriteit waar die “onsigbare” hand in die koekblik telkens eers ontdek word wanneer die koekblik feitlik leeg is, en dit tenkoste van die agtergeblewenes!

So kom die “donker” van Afrika elke dag al nader saam met die dreigende onrus onder die “verontregte agtergeblewenes” wat nooit geleentheid kry om by die koekblik uit te kom nie!

BRANDSTOFDIEWE SYFER MILJOENE AF VAN MPUMALANGA ESKOM KRAGSTASIE

Deur Tabelo Timse vir amaBhungane 15 Mei 2022 3

Soos brandstofpryse die hoogte inskiet, is 'n verouderende Eskom-kragstasie in Mpumalanga die middelpunt van 'n gesofistikeerde diefstaloperasie wat brandstof ter waarde van miljoene rande afsyfer – met hulp van korrupte amptenare, vragmotormaatskappye en die polisie.

Gesofistikeerde misdaadsindikaat – in samehang met Eskom-amptenare, polisie en vragmotormaatskappye – steel brandstof deur 'n ontwerpfout by die Kriel-kragstasie in Mpumalanga uit te buit. En dit het alles te doen met 'n weegbrug aan die verkeerde kant van 'n hek.

AmaBhungane het in Maart onthul hoe gewapende bendes brandstof steel uit begrawe pypleidings wat deur Transnet besit word.

Nadat die storie gepubliseer is, het ons wenke ontvang wat ons na nog 'n brandstofdiefstaloperasie, by Kriel Kragstasie, gelei het, wat vir baie jare opsporing ontduik het.

In steenkool-aangedrewe kragstasies word brandstofolie tydens aanskakeling of tydens onstabiele oondtoestande gebruik om die steenkoolvlam aan die brand te steek of te stabiliseer. By Kriel word die brandstofolie in vier opgaartenks met 'n gesamentlike kapasiteit van 1 350 ton opgeberg.

Maar namate brandstofpryse die hoogte ingeskiet het, word brandstofdiefstal en oorgrens brandstofsmokkelary al hoe aantrekliker, wat selfs meer druk op Eskom plaas wanneer die nutsmaatskappy reeds met verlammende elektrisiteitsonderbrekings sukkel.

Kriel: 'n spilpunt van brandstofdiefstal

Die Kriel Kragstasie, geleë tussen die dorpe Ogies en Kriel sowat 100 km oos van Johannesburg, is in 1979 in gebruik geneem. Dit was destyds die grootste steenkoolaangedrewe stasie in die suidelike halfrond wat drie gigawatt krag kon opwek. Maar dit het 'n noodlottige ontwerpfout.

Soos een vragmotorbestuurder dit gestel het: “Anders as ander kragstasies is die weegbrug buite, nie binne die Eskom-werf nie. Dit gee vragmotors die kans om na ander plekke te ry om af te laai en dan terug te kom om te weeg.”

Die bestuurder, wat nie geïdentifiseer wou word nie, het ook gesê sekuriteit was laks by die stasie “want solank jy dokumentasie het, kyk hulle nie eers binne die vragmotor nie … sekuriteit laat jou verbykom”.

Ander bronne het beweer dat amptenare by die kragstasie nie toesig gehou het oor hoeveel brandstof bestel is nie. Een het gesê: “As daar behoorlike beheer was oor die hoeveelheid brandstof wat bestel word, sou iemand sekerlik opgemerk het dat die getalle nie optel nie. Daar is baie vragmotors van verskeie maatskappye wat brandstof aflewer al is die steenkool droog en dit is nie nodig nie.”

Volgens drie bestuurders waarmee amaBhungane gepraat het, is 'n vol tenkwa gewoonlik tussen R500 000 en R1 miljoen werd, afhangend van die grootte van 'n tenkwa en die tipe brandstof. Op die swart mark sou die minimum prys vir die vrag R250 000 wees.

Een van die bronne het gesê: "Hoe dit werk, is dat kom ons sê in 'n tydperk van ses dae lewer ons plus-minus 15 vragte aan Kriel, dan sal ongeveer die helfte van daardie produk na die swart mark gaan."

Hy het gesê hoeveel afgeskep is, hang af van die vlak van reserwes in die opgaartenks, want dit sal vermoedens wek as die tenk droogloop.

AmaBhungane het ook bankstate gesien van 'n bestuurder wat beweer het dat die kontroleerder ('n middelman tussen die bestuurder en die Eskom-operateur) 'n standaardfooi van R3 000 betaal is. Die bestuurder en operateur sou R9 000 elk uit 'n enkele vrag kry.

Betalings is ontvang en gemaak deur kontantdeposito's by OTM'e, wat dit moeilik maak om dit op te spoor.

Dié bestuurder het gesê 'n polisiebeampte het die gesteelde brandstof gereeld begelei. Die beampte sou direk in kontant deur die swartmarkkoper betaal word.

'n Eskom-wenk en 'n arrestasie

Die geluk het egter opgeraak vir die vragmotorbestuurder Douglas Ndivhatzo Ralulimi (39), wat op 18 Maart buite Kriel-kragstasie vir diefstal in hegtenis geneem is, waar hy na bewering met 'n tenkwa vol gesteelde brandstof betrap is. Hy is tans uit op borgtog van R10 000.

Brigadier Selvy Mohlala, polisiewoordvoerder in Mpumalanga, het gesê nog 'n verdagte, Blessing Ngubo, wat by die kragstasie gewerk het, is in 'n motorongeluk dood kort nadat Ralulimi in hegtenis geneem is. ’n Bron het die omstandighede van die ongeluk as verdag beskryf, want “hy het niks getref nie, sy motor het net omgeslaan”.

Ngubo was 'n operateur wat verantwoordelik was vir die op- en aflaai van brandstof van tenkwaens.

Die diefstalsaak is deur die Valke oorgeneem, wat nie kommentaar op 'n regstreekse ondersoek wou lewer nie, behalwe om te sê dat die arrestasie gemaak is ná 'n wenk van Eskom se eie interne ondersoekers.

Eskom se media-afdeling wou ook nie besonderhede oor die saak verskaf nie, behalwe om te sê dat hulle bewus was van die brandstofoliediefstal, en dat dit deur Eskom se eie inisiatiewe is dat die arrestasie gemaak is. Ondersoeke is tans aan die gang.

Eskom het gereageer op bewerings dat daar geen streng beheer en aanspreeklikheid op brandstofbestellings was nie, het Eskom gesê brandstof is deur “Nasionale Beheer” via 'n daaglikse beplanningsproses bestel.

Eskom se verklaring lui: “Die brandstof-olie-vragmotors word by die weegbrug van die steenkoolaanleg geweeg en kom na die stasie vir aflaai. Die operateurs neem lesings voor aflaai en na aflaai om rekening te hou met die hoeveelheid wat afgelaai is, dan gaan die tenkwa terug na die weegbrug vir weeg.”

Eskom het nie verduidelik waarom die verskille tussen aangetekende afleweringsvolumes en werklike brandstofverbruik nie opgetel is nie.

Die nutsmaatskappy het ook nie gereageer op vrae oor die sekuriteitskwessie wat veroorsaak word deur die weegbrug se ligging buite die Kriel-omtrek nie.

Hoe dit gedoen word: die modus operandi

Amabhungane se bronne sê die diefstalle word gefasiliteer deur bestuurders en beheerders wat vir vragmotormaatskappye werk, sowel as operateurs by die kragstasie. Daar is natuurlik ook 'n koper.

Beheerders by die vragmotormaatskappye sal voorkeurbestuurders aanwys om brandstof aan Kriel te lewer, gewoonlik vanaf die Natref-raffinadery in Pretoria. Vroeg in die oggend of die aand voor 'n bestelling afgelewer word, sal die kontroleerder die bestuurders waarsku oor 'n swartmarkbestelling.

Een bestuurder het gesê: “Ons laai meestal omstreeks 10:00, maar maak seker dat ons nie ná 16:00 laai nie, aangesien die raffinadery daarna sluit. As jy te vroeg laai dan moet jy seker maak jy mors tyd want jy kan net saans by die kragstasie uitkom,” het die bestuurder gesê. Dit is omdat die sindikaat se operateur eers sy skof om 20:00 begin.

Die operateur sê vir die bestuurder om na die weegbrug te gaan, wat buite die kragstasiehekke is. “Dan na die weeg, sê die operateur vir jou om in te kom en dan gaan jy deur toegangsbeheer sekuriteitskontroles.”

By die sekuriteitskontrolepunt is al wat nodig is om 'n versendingstrokie te wys - 'n dokument wat besonderhede bevat van wat binne die vragmotor is. Die volgende stap is om 'n toegangstrokie te kry en na die laaisone voort te gaan.

Daar sal die bestuurder net genoeg brandstof aflaai om 'n kwaliteitskontrole te slaag en dit te laat blyk dat normale aflaai plaasgevind het.

Die skelm operateur gee die bestuurder 'n strokie om te bevestig dat die brandstof afgelewer is en die vragmotor word by die hek uitgery, na bewering op pad na die weegbrug.

In plaas daarvan bel die vragmotorbestuurder die onwettige koper en wag langs die pad vir 'n klein privaat motor om te verskyn.

Die vragmotors is toegerus met kameras om die bestuurders te monitor en diefstal te voorkom.

Maar in hierdie geval skakel die bestuurder die lewendige kamera af, wat 'n passasier uit die klein motor toelaat om in te spring. Die passasier is toegerus met 'n seinjammer en daar word beweer dat amptenare by die vragmotormaatskappy, wat die kameras behoort te monitor, 'n blinde oog draai vir die verlore sein.

Die passasier rig die vragmotor dan na 'n onwettige aflaaiplek, gewoonlik 'n geslote erf 'n paar kilometer verder. By die onwettige laaiplek is daar ’n tweede, leë vragmotor, koppelpype en ’n kragopwekker. Nadat die brandstof in die tweede vragmotor afgelaai is, gaan die vragmotorbestuurder terug na die weegbrug buite die Kriel Kragstasie, wat sal bevestig dat die tenk leeg is en dat die werk afgehandel is.

Onwettige brandstof se oorgrensbestemmings

Volgens navorsing deur die Global Initiative Against Transnational Organised Crime in 'n 2020 referaat oor brandstofsmokkelary, is Zimbabwe 'n gunstelingbestemming vir gesmokkelde brandstof vanaf Mosambiek, Suid-Afrika en Botswana.

Sommige smokkelaars gebruik bote om brandstof wat in Mosambiek gekoop is, oor riviere te vervoer wat in Zimbabwe vloei, lui die studie.

Vir groterskaalse smokkelary word ook tenkwaens met vals dokumentasie – wat oënskynlik kommoditeite soos soja-olie vervoer wat nie aan heffings onderhewig is nie – gebruik. Berigte van brandstof wat tydens vervoer gesteel is, het ook elders in die streek opgeduik, soos die Maputo-korridor, waar Mosambiek, eSwatini en Suid-Afrika saamvloei.

Inkomste-owerhede in Zambië het grootskaalse swendelary ontdek waarby tenkwaens betrokke is wat onwettige brandstof vanaf Namibië en Mosambiek vervoer. Tydens een voorval in 2018 is beslag gelê op 60 vragmotors in Zambië wat onwettige brandstof vervoer het.

In Suid-Afrika het gesamentlike operasies deur Transnet en Eskom gelei tot verskeie arrestasies en beslagleggings op private voertuie en tenkwaens.

In Mosambiek is 'n opsporingsprogram in Mei 2018 van stapel gestuur wat die merk van brandstof met 'n onsigbare chemikalie behels, wat owerhede in staat stel om brandstof wat vervals is deur op te vul met goedkoper keroseen makliker te identifiseer.

Binne ses maande het inkomste-invordering met 32% toegeneem. 'n Ooreenstemmende vermindering van 60% in keroseenverkope het die wydverspreide gebruik daarvan as 'n vervalser aangedui, en het verder 'n moontlike afname in vervalsing aangedui.

Volgens die navorsingstuk is die skielike toename in brandstofdiefstalle, veral in Suid-Afrika, 'n nuwe verskuiwing in brandstofsmokkeldinamika in die streek.

Slim beleidsbesluite, soos Mosambiek se suksesvolle brandstofmerk-inisiatief, en groter streeksamewerking tussen inkomste- en wetstoepassingsliggame, kan nuttig wees om hierdie groeiende probleem teë te werk, het die studie voorgestel. DM

Die amaBhungane Sentrum vir Ondersoekende Joernalistiek is 'n onafhanklike nie-winsgewende organisasie. Ons mede-publiseer ons ondersoeke, wat gratis is om toegang te verkry, op nuuswebwerwe soos Daily Maverick. Vir meer, besoek ons ​​op www.amaB.org.